Gisterenavond zag ik op televisie in de talkshow BEAU de rechtse Joost Eerdmans in gesprek met de linkse Dolf Jansen. Het was een positief gesprek en daarom vond ik de uitkomst onbevredigend, een gemiste kans. Wat mij als eerste opviel was dat de `tone of voice´ eigenlijk best prima was. En dat kun je gerust een zeldzaamheid noemen. Bij vergelijkbare ontmoetingen tussen linkse en rechtse mensen op televisie werd het gesprek meestal binnen enkele minuten gegijzeld door wederkerige animositeit.

Hoe links denkt over rechts

Linkse mensen gaan vaak een gesprek in met rechtse mensen met vooringenomen verontwaardiging en achterdocht. De linkse basisassumptie is met zoveel woorden, dat rechtse mensen graag alleen goed voor zichzelf zorgen en dat het hen daarbij niets uitmaakt of dit ten koste gaat van anderen. Zij hebben een blinde vlek voor het lijden van anderen. Rechtse mensen laten linkse mensen in hun beleving daarom geen andere keuze dan op te komen voor de belangen van de zwakkeren in de samenleving. En dan is het best logisch dat linkse mensen heftig gepikeerd kunnen raken door de hardvochtigheid van rechtse mensen.

Hoe rechts denkt over links

Rechtse mensen gaan vaak een gesprek in met linkse mensen met ongeduld en onbegrip. De overheersende, rechtse overtuiging is dat linkse mensen de werkelijkheid niet willen inzien en daarom vervallen in schadelijk wensdenken. Zij hebben niet door dat hun eigen emoties en idealen hen het zicht op de amorele realiteit belemmeren. Linkse mensen laten rechtse mensen dan ook geen andere keuze dan hen te confronteren met harde feiten. Je kunt rationele argumenten toch niet negeren of erger nog: bestrijden met drogredenen. Als je het zo bekijkt dan ligt het best voor de hand dat rechtse mensen snel ongeduldig worden of zelfs provocatief kunnen raken door de onwil en naïviteit in hun ogen van linkse mensen.

Eerst linkse Dolf

Ook het gesprek tussen Eerdmans en Jansen verraadden de hierboven genoemde basisassumpties bij beide heren. Jansen gaf als voorbeeld de huidige woningnood. Waarom moet er bij een discussie over woningnood altijd het voorbeeld genoemd worden van statushouders uit Syrië, die wél een woning hebben gekregen. Jansen spreekt hiermee eigenlijk zijn zorgen uit over vreemdelingenhaat, die rechtste mensen aanwakkeren met de vorm waarin zij de woningnood aan de orde stellen.

Daarna rechtse Joost

Afgaand op zijn reactie beschouwt Eerdmans deze opmerking als een bevestiging van zijn eigen basisassumptie dat linkse mensen niet kunnen leven met de realiteit dat we de toestroom van vluchtelingen niet aankunnen. Hij slaat enkel aan op het thema woningnood, niet op vreemdelingenhaat. Vertwijfeld roept hij: “Het lijkt mij zo mooi om links te kunnen zijn. Dan hoef je je niet bezig te houden met de vraag waar al die mensen die ons land binnenkomen moeten wonen. We hebben al een enorm huizentekort.”

Joost en Dolf bevestigen elkaars gelijk

Met deze reactie ziet Jansen zijn linkse basisassumptie bevestigd, dat Eerdmans kennelijk geen probleem heeft met het leed dat vreemdelingenhaat veroorzaakt. Aan de andere kant ziet Eerdmans zijn rechtse basisassumptie bevestigd, dat je met linkse mensen niet serieus over het oplossen van problemen kunt praten, die niet binnen hun eigen links-idealistische referentiekader vallen.

Gemiste kans

Omdat Eerdmans en Jansen ondanks hun meningsverschillen respectvol met elkaar omgingen, ontstond er in theorie de mogelijkheid op een écht gesprek, ware het niet dat de tijd om was. Met een écht gesprek bedoel ik een gesprek waarbij de gesprekspartners nieuwsgierig zijn naar wat de ander te zeggen heeft en openstaan voor nieuwe inzichten. Wat zou er gebeurd zijn als Jansen en Eerdmans hadden kunnen doorpraten over hun eigen basisassumpties over de ander?  Hun toehoorders en zijzelf zouden dan nog aangenaam verrast kunnen worden. Dolf Jansen zou veel meer belangstelling voor het probleem van woningnood tonen, als hij zich niet genoodzaakt voelt om zich af te zetten tegen gevoelloze, rechtse probleemoplossers. Aan de andere kant zou Eerdmans waarschijnlijk veel meer aversie tegen vreemdelingenhaat etaleren als hij niet de zorg zou hebben dat linkse moralisten de andere problemen dan op hun beloop zouden laten.  

IJzeren wurggreep zorgt voor verdeeldheid

Zonder echte gesprekken houden links en rechts elkaar in een ijzeren wurggreep, waarbij zij keer op keer ieders kritische basisassumpties over en weer bevestigen. En dit is niet alleen jammer maar ook gevaarlijk. Progressief-liberalen (gematigd socialisten inbegrepen) en conservatief-liberalen zijn verenigd door hun liberale waarden, waarbij de vrijheid en burgerrechten van het individu centraal staan, dit is de primaat van onze westerse beschaving. Tegelijkertijd zijn zij ernstig verdeeld over de uitvoering en bescherming van die waarden. En de extremisten spinnen garen bij deze verdeeldheid. Op de flanken doen liberale waarden er immers helemaal niet meer toe. Een extremist is iemand die een totalitaire samenleving nastreeft, die is geënt op de eigen idealen. Met onderdrukking van de onwetende, minderwaardige of schuldige massa als onvermijdelijk gevolg. Denk aan de marxistische woke-beweging aan de linkerkant en de fantasie van het Avondland aan de rechterkant en de conservatieve islam als dark horse ergens in het midden. Gek genoeg is extremisme de beste optie bij de basisassumptie dat de andere kant toch nooit zal luisteren en hun ideeën bovendien erg schadelijk zijn. Actief bestrijden van de ander is dan de enige optie. Liever een dictatuur op basis van de eigen opvattingen dan een dictatuur in strijd met deze opvattingen.

Warm bad van liberale waarden

Liberalen moeten ervoor zorgen dat extremisme marginaal blijft, door echte gesprekken met elkaar te voeren waarbij het warme bad van liberale waarden voor iedereen voelbaar is. Die liberale waarden zijn niet abstract maar juist heel concreet: dat iedereen in vrijheid dezelfde kansen krijgt, dat je mag zijn wie je bent en mag vinden wat je vindt en dit ook mag zeggen (nee móet zeggen, of je nu links of rechts bent). Dat de overheid enkel de vrijheid van het individu mag begrenzen ten faveure van die vrijheid. Journalisten en talkshow-hosts nemen in dit proces van waarheidsvinding door kruisbestuiving idealiter de rol van neutrale mediator aan. Dit sluit mooi aan bij hun maatschappelijke taak van objectieve informatievoorziening. Zij geven zelf geen inhoudelijk oordeel maar nemen een strenge, onderzoekende houding aan gericht op de onderstroom. Wat is er nu echt aan de hand? Welke zorgen, wensen en belangen spelen er? Waar komt het wantrouwen tussen links en rechts precies vandaan? Wat zijn de basisassumpties? En kloppen deze eigenlijk wel? Wat zou het onderlinge vertrouwen en begrip tussen liberalen kunnen vergroten, waardoor hun `common ground´ van liberale waarden meer op de voorgrond komt ? En waardoor ze een fel debat met elkaar kunnen voeren als ze dat nodig vinden, zonder direct de liberale waarden in gevaar te brengen?  

De VS als waarschuwing  

De VS is een goed voorbeeld van hoe snel het mis kan gaan, als progressief- en conservatief-liberalen niet werken aan het onderling vertrouwen en/of de media hen hierin niet faciliteert. Wat was er gebeurd als de Amerikaanse media zich de afgelopen vier jaar wat meer hadden gericht op het ter discussie stellen van de politiek gedreven basisassumpties “Alles wat Trump doet is goed” respectievelijk “Alles wat Trump doet is fout”? In plaats daarvan omarmden zij juist één van deze basisassumpties, waarmee zij een kolossale lippendienst bewezen aan het extremisme, links en rechts.

En Nederland?

Nederland gaat onmiskenbaar de VS achterna. Liberale waarden staan onder druk doordat politici volstaan met linkse en rechtse riedels en verwijten zonder daadwerkelijk op elkaars zorgen, wensen en belangen in te gaan. Daarbij fungeert de media als echoput en spindoctor (positieve uitzonderingen daargelaten). Het wordt hoog tijd dat de liberalen zich volledig gaan focussen op het actief bestrijden van krachten die onze liberale waarden ondermijnen, ongeacht de politieke signatuur van deze krachten. Pas als deze strijd is gewonnen kunnen de liberalen -of ze nu progressief of conservatief zijn- zich onderlinge onenigheid veroorloven. Gelukkig acht ik de liberalen als vaandeldragers van de moderne beschaving bij uitstek in staat om de verstarde verhoudingen tussen links en rechts te doen kantelen. Zeker als je moet vaststellen dat de basis voor het verschil van inzicht bestaat uit onjuiste basisassumpties. Links-liberalen zien woningnood ook als een groot probleem. Rechts-liberalen zien vreemdelingenhaat ook als een groot risico. Liberalen, aan jullie de taak om hier geen misverstand over te laten bestaan!

Afbeelding: John Locke, Verlichtingsfilosoof 1632-1704 en grondlegger van het liberalisme

Hein van Zijll Langhout

View all posts

Add comment

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *